مجتبی گهستونی در گفتگو با آژانس خبری بختیاری (ایبنانیوز) گفت: بقاع متبركه از چند نظر حائز اهمیت و قابل بررسی هستند. اول از لحاظ اهمیت مذهبی و معنوی، دوم از لحاظ قدمت بنا و سبك معماری و محوطه های باستانی اطراف مقبره، سوم از لحاظ كاركرد اجتماعی و جایگاه آنها در باورهای مردم. به این سه دلیل، بقاع متبركه از اهمیت خاصی برای باورمندان مذهبی و دوستداران میراث فرهنگی و معنوی قرار دارند و هرگونه تعرض به این بقاع متبركه مورد توجه مردم قرار می گیرد و تأثیرات روحی روانی و اجتماعی خاصی را در پی خواهد داشت.
گهستونی افزود: از نقطه نظر باستان شناسی و معماری، اكثریت قریب به اتفاق بقاع متبركه استان خوزستان و به ویژه منطقه بختیاری در شمال استان خوزستان، از غنای تاریخی زیادی برخوردارند. در بسیاری از موارد نوع معماری و ابعاد و شكل گنبد، حائز اهمیت هستند و در ایران منحصر به فرد هستند. مثلاً در شهرستان لالی بقعه ای به نام چم بركه (چم بركت) وجود دارد كه ورودی بقعه از جمله درب و پنجره ها بگونه ای ساخته شده كه تداعی گر یك شیر می باشد و روبروی درب ورودی بقعه نیز یك شیر سنگی كوچك قرار گرفته كه در ذهن باورمندان، نقش نگهبان بقعه را داراست. همچنین برخی از زیارتگاه های دوره اسلامی در استان خوزستان، در محوطه های تاریخی بنا و بر روی یك محوطه ساسانی، اشكانی، هخامنشی یا عیلامی بنا شده اند و از این رو محوطه های اطراف این بقاع متبركه، بلحاظ باستان شناسی مناطق غنی محسوب می شوند.
این روزنامه نگار خوزستانی گفت: متاسفانه در سال ۱۳۹۰ شاهد هستیم كه اداره كل اوقاف و امور خیریه استان خوزستان تصمیم به تخریب ۲۰ بقعه متبركه گرفته است و این تصمیم خود را با تخریب ناگهانی بقعه علی ابن مهزیار در اهواز، آغاز كرد. این یك واقعیت است كه این بقاع، به دلیل قدیمی بودن ساختمان، ظرفیت و گنجایش لازم و نیز امكانات رفاهی و اقامتی را برای پذیرش زوار به ویژه در ایام پر بازدید نظیر تعطیلات نوروزی را ندارند. ولی این ماجرا ابعاد دیگری هم دارد. متاسفانه ظاهراً آنچه برای اداره كل اوقاف خوزستان مهم است این بوده كه ظرفیت و گنجایش ساختمان را افزایش دهد. این در حالی است كه از نظر باورمندان امامزادگان و دوستداران میراث فرهنگی و معنوی خوزستان، تخریب بقاع متبركه یك كار توهین آمیز تلقی می شود كه اگر شرایط عرفی و معمول برای مرمت بناهای مذهبی در آن رعایت نشود، از دید مردم غیر قانونی و غیر شرعی تلقی می شود چرا كه مردم تحمل نمی كنند كل یك بنای مقدس مذهبی كه سالها مورد احترام همه بوده، ظرف دو سه ساعت و با تجهیزات مدرن نظیر بیل مكانیكی، تخریب و با خاك یكسان شود.
مسئول كمیته میراث فرهنگی موسسه خوزستانی های مقیم تهران گفت: در این میان آنچه برای دوستداران میراث فرهنگی و معنوی خوزستان حائز اهمیت است اینكه چگونه در جریان نوسازی و توسعه اماكن مذهبی زیارتی، اداره كل اوقاف به خود حق می دهد ساختمانی با قدمت چندین قرن و گنبد و بنایی منحصر به فرد و ساختمانی با مصالح و معماری بومی را تخریب كند و یك ساختمان آهنی و بتنی به جای آن بسازد كه ساختمان جدید هیچ هویت فرهنگی برای زائر ندارد و تنها برتری آن، مدرن بودن و گنجایش بیشتر آن است. آیا نمی توان روند توسعه فضاهای مذهبی زیارتی را طوری انجام داد كه ضمن حفظ بقعه قدیمی، ساختمان های جدیدی در اطراف آن ساخته شوند؟ دوستداران محیط زیست می پرسند تكلیف آن فضای بكر و دست نخورده و معماری قدیمی و دل انگیز چه می شود؟ ساختمان های جدید دارای چه بار محتوایی برای باورمندان به امامزادگان و دوستداران میراث فرهنگی و معنوی خواهند بود؟ آیا باورمندان امامزادگان كه با معماری، فضا و نمادهای قدیمی زیارتگاه انس و الفتی داشتند، موفق خواهند شد همان رابطه قلبی را در فضای جدید مجدداً به دست آورند؟
مجتبی گهستونی افزود: طی دو ماه گذشته در كمال ناباوری شاهد بودیم كه بقعه علی ابن مهزیار در اهواز با خاك یكسان شد. بقعه ای كه از زمان قاجار تاكنون چهار بار به عناوین مختلف تخریب و بازسازی شده بود. همین اتفاق برای زیارتگاه هفت شهیدان یا هفت شهیدون لالی در شهرستان مسجدسلیمان نیز افتاده كه دارای گنبدی سبز رنگ با هفت قبر در كنار یكدیگر و برخوردار از شیرهای سنگی متعدد در حیاط مقبره بود. طبق شنیده ها ظاهراً قرار است همین اتفاق در شاهزاده احمد اندیمشك (كه دارای یك گنبد زیبا بازمانده از دوره صفویه می باشد)، و بقعه سلطان ابراهیم در روستای كارتا ی ایذه (كه برخودار از یك گنبد رك مضرس می باشد) و امامزاده صالح كوتاه در اندیكا نیز بیافتد. هم اكنون دور بقعه قدیمی شاهزاده احمد در اندیمشك، یك ساختمان جدید آهنی و بتنی در حال ساخت است. در روستای كارتا نیز ساختمان جدیدی دور مقبره سلطان ابراهیم در حال ساخت است و این احتمال وجود دارد كه پس از پایان عملیات ساخت این ساختمان ها، مقبره های قدیمی را تخریب كنند.
(تصویر: بقعه متبركه سلطان ابراهیم در روستا كارتا / شهرستان ایذه)
سخنگو و دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان تاكید كرد: آنچه نگرانی دوستداران میراث فرهنگی خوزستان را بشتر می كند، عدم اعلام صریح نام ۲۰ بقعه متبركه ای است كه قرار است مورد تخریب قرار گیرند. هم اكنون شنیده می شود كه مقبره دانیال نبی در شوش نیز جزو لیست بقاع تخریبی قرار دارد. این مقبره كه در كنار رودخانه شاوور قرار دارد، سالها در معرض رطوبت بوده و قطعاً نیاز به مرمت دارد ولی تخریب به نحوی كه در علی ابن مهزیار وامام زاده سید صالح که پس از تخریب کلی مورد بازسازی وبه مدت 6ماه که در حال ادامه کار بودند دوباره تخریب گردیدو هفت شهیدان رخ داده، چاره كار نیست. به ویژه با توجه به اهمیت این مقبره و گنبد رك مضرس آن كه از قدمت بالایی برخوردار هستند، تخریب این بقعه ها با واكنش گسترده دوستداران میراث فرهنگی و معنوی خوزستان مواجه خواهد شد. که بعید است واکنشی نشان دهند مثل تخریب دیگر بقاع سکوت خواهند کرد!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
گهستونی گفت: همه بقاع متبركه از لحاظ مراث فرهنگی و بخصوص میراث معنوی، حائز اهمیت و دارای ارزش ثبت ملی در فهرست میراث فرهنگی كشور هستند. اصولاً امروزه برای ثبت ملی یك بنای تاریخی، صرفاً «قدیمی بودن ساختمان» مهم نیست بلكه بناها و محوطه ها و باورهایی كه بلحاظ معنوی دارای نقش و تاثیر در زندگی مردم باشند، قابلیت ثبت در فهرست میراث فرهنگی را دارند.
وی اظهار داشت: پس از آغاز تخریب بقاع متبركه در استان خوزستان این سوال پیش آمد كه چه دلیلی برای تخریب یكباره این بناها وجود دارد؟ آیا صرفاً تجدید بنای ساختمان و افزایش ظرفیت آن مدنظر متولیان بوده است؟ همه بخوبی می دانیم كه بقاع متبركه در اماكن و محوطه های تاریخی قرار گرفته اند و سازمان میراث فرهنگی استان و كشور، موظف است از جوانب مختلف، این میراث فرهنگی و محوطه های تاریخی را مورد محافظت قرار دهد. اما پافشاری اداره كل اوقاف خوزستان بر این نظر خود كه نظارت و حفاظت از این بقاع متبركه، جزو وظایف اداره اوقاف می باشد، مانع از انجام وظایف قانونی سازمان میراث فرهنگی بعنوان متولی حفظ تاریخ و میراث فرهنگی كشور شده است.
سخنگو و دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان در پایان اظهار داشت: پرسش و نگرانی دوستداران میراث فرهنگی خوزستان این است كه آیا تعرض اداره اوقاف به بقاع متبركه و محوطه های تاریخی اطراف به بهانه بازسازی اماكن مذهبی، در برخی موارد موجب تعرض و تخریب محوطه های تاریخی و باستانی اطراف این بقاع نمی شود؟ همچنین با توجه به روایات تاریخی و گمانه زنی علمی باستان شناسان مبنی بر غنی بودن این محوطه ها، تكلیف كشفیات احتمالی كه در نتیجه گودبرداری و حفاری ها برای تجدید ساختمان بقاع متبركه به دست می آید، چیست؟ آیا اداره اوقاف مكلف به گزارش دادن واقعی صورت اشیاء مكشوفه به سازمان میراث فرهنگی هست و آیا یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی كشور و معاونت میراث فرهنگی نظارتی بر تخریب و حفاری های در دست انجام در بقاع متبركه استان خوزستان دارند؟ به عنوان مثال در منابع تاریخی مختلف می خوانیم كه مقبره علی ابن مهزیار در بافت كهن اهواز قدیم بنا شده است. آیا احتمال اینكه در گودبرداری های محوطه های اطراف بقعه سابق علی ابن مهزیار، آثاری از شهر باستانی هرمز اردشیر (اهواز قدیم) هویدا شود، وجود ندارد؟ در این باره چه كسی پاسخگوست؟